بسم الله الرحمن الرحیم

 
سندیت و اعتبار زیارت عاشورا

مقدمه:
اصحاب ائمه معصومین (ع) از زمان امام علی (ع) تا زمان غیبت صغری بيش از شش هزار و ششصد كتاب در علوم مختلف اسلامی با استفاده از احاديث اهل بيت (ع) به رشته تحرير درآورده اند. اين کتب در زمینه های مختلف علوم دينی مشتمل براصول عقايد، تفسير، فقه، مواعظ، آداب و سنن و مانند آن نگاشته شده اند و مدت تدوين آنها حدود دويست و پنجاه سال بوده است. از ميان کتب مذکور، چهارصد کتاب که نویسندگان آن همگی از اصحاب امام جعفر صادق (ع) بوده و عمدتا در زمینه فقه و عقاید هستند برجستگی خاص يافته و به عنوان "اصول اربع مائه" معروف شده اند. بنابر کثرت عناوین و تشتت محتوای این کتب، علمای شیعه درابتدای غیبت صغری و بعد از آن، روایات مندرج درآنها را بصورت منظم و با ذکر سلسله اسناد حدیث تا معصوم (ع) در آثارخود نقل کرده اند. مرحوم کلینی در کتاب الکافی خود و شیخ صدوق در تمامی کتب خود و همچنین شیخ طوسی در تمامی تالیفات خود به اینکار اقدام کرده اند.
 

زیارت عاشورا در کتب تالیف شده قبل از غیبت صغری:
 شیخ طوسی رحمه الله علیه در کتاب خود بنام "مصباح المجتهد" زیارت عاشورا را از کتاب "محمد بن اسماعيل بن بزيع" که از اصحاب امام کاظم و رضا (ع) می باشد نقل کرده است. نخبگان علم حدیث سند شیخ طوسی به کتاب محمد بن اسماعيل بن بزيع را صحیح میدانند. لازم به ذکر است که شیخ طوسی تنها عالمی نیست که این زیارت را از کتاب محمد بن اسماعیل بن بزیع روایت میکند بلکه حدود صد سال قبل از او مرحوم جعفربن محمد بن قولويه این زیارت را در کتاب "کامل الزیارات" خود از همان کتاب محمد بن اسماعیل بن بزیع روایت کرده است. بنابراین اکنون به مورد اعتماد بودن محمد بن اسماعیل بن بزیع و افرادی که او به واسطه آنها این زیارت را از امام معصوم (ع) روایت کرده است می پردازیم.
 

اعتبار سند زیارت عاشورا:
محمد بن اسماعیل بن بزیع  از صلحاى شيعه و در نقل حديث بسيار موثق و معتبر بوده است. وفات او در زمان امامت امام جواد (ع) یعنی قبل از سال 220 بوده است. تمامی علمای علم رجال مانند الکشی  و نجاشی و شیخ طوسی او را توثیق کرده اند. مثلا نجاشی راوی شناس برجسته شیعه راجع به او میگوید: محمد بن اسماعیل بن بزیع  از صالحین این طایفه (شیعه) و افراد مورد اعتماد (ثقات) و کثیر العمل بوده است. امام رضا (ع) راجع به محمد بن اسماعیل بن بزیع در خطاب به بعضی از اصحاب خود میفرماید: دوست دارم كه يكى از شما مانند او مى بود. برای اطلاع بیشتر از شرح حال وی به کتاب معجم رجال الحدیث سید ابوالقاسم الخویی مراجعه شود.
محمد بن اسماعیل بن بزیع این زیارت را در کتاب خویش به نقل از صالح بن عقبة وسيف بن عميرة هر دو از علقمة بن محمد الحضرمي از امام محمد باقر (ع) روایت کرده است. سیف بن عمیره از اصحاب امامان کاظم و صادق (علیهم السلام) میباشد و نجاشی و شیخ طوسی راجع به او میگوید که او ثقه است. اما صالح بن عقبه از اصحاب امام صادق (ع) میباشد و نجاشی و شیخ طوسی نقطه ضعفی راجع به او در کتب رجالشان ذکر نکرده اند. بنابراین او ممدوح میباشد زیرا قاعده نزد نجاشی و شیخ طوسی اینست که اگر ذمی در راوی حدیث باشد حتما آن را ذکر میکنند. اما به هرحال ثقه بودن یا نبودن او اهمیتی ندارد زیرا محمد بن اسماعیل بن بزیع زیارت را در کتاب خود علاوه بر صالح بن عقبه از سیف بن عمیره هم که ثقه است روایت کرده است. اما علقمه بن محمد الحضرمی (که زیارت عاشورا به نقل ازاو معروف است و گاهی بدین جهت زیارت علقمه نیز نامیده میشود) از اصحاب امام محمد باقر (ع) بوده و فردی ثقه و مورد اعتماد میباشد و وی این زیارت را از ایشان نقل کرده است. بدین ترتیب صحت انتساب زیارات عاشورا به امام محمد باقر (ع) ثابت میشود.
لازم بذکر است که سند فوق تنها سند معتبر برای زیارت عاشورا نمیباشد. بلکه زیارت عاشورا دارای حداقل سه سند معتبر دیگر از امام محمد باقر(ع) و همچنین امام جعفر صادق (ع) نیز است که توسط شیخ طوسی و بن قولویه روایت شده اند.
 

مضامین اساسی زیارت عاشورا در کتب اهل تسنن
همانگونه که علمای علم حدیث و رجال بیان نموده اند برای اثبات اعتبار یک روایت یا حدیث بررسی سند آن به تنهایی کافی نبوده بلکه می بایستی ضمن بررسی محتوای آن ازعدم وجود مضامینی مخالف با عقل سلیم یا قرآن کریم یا سنت قطعی رسول الله (ص) اطمینان حاصل گردد. بنابراین در اینجا به بررسی محتوا و مضامین زیارت عاشورا پرداخته شده است. سعی شده است تا با جستجوی مضامین این زیارت شریفه در کتب اهل تسنن، شبهه نقل اختصاصی مضامین این زیارت در کتب شیعه برطرف گردد.
مضامین اساسی در زیارت عاشورا:
خواننده زیارت عاشورا متوجه این حقیقت میشود که این زیارت به طور خلاصه دارای مضامین اساسی چهارگانه زیر میباشد:
1- اعلام دوستی با اهل بیت (ع) و دشمنی با دشمنان آنها
2- لعن بنی امیه بطور عمومی
3- لعن ابوسفیان، معاویه و یزید بطور اختصاصی
4- دعا برهمراهی با اهل البیت (ع) در دنیا وآخرت

1- اعلام دوستی با اهل بیت (ع) و دشمنی با دشمنان آنها:
این مضمون از زیارت عاشورا در دو جا بصورت "انی سلم لمن سالمکم و حرب لمن حاربکم" تکرار شده است.
1.1-    احمد بن حنبل که یکی ازعلمای مذاهب چهارگانه اهل سنت و رهبر حنابله جهان است در کتاب بسیار معروف خود بنام مسند احمد که دارای جایگاه فوق العاده ای نزد تمامی علما و مسلمین اهل سنت است حدیثی را بصورت مستند وبا مضمون زیرازرسول الله (ص) نقل می کند: ابوهریره نقل میکند که رسول الله (ص) به علی وحسن و حسین و فاطمه نگاه کرد و فرمود: أنا حرب لمن حاربكم وسلم لمن سالمكم.
1.2-    الترمذی در کتاب خود بنام سنن الترمذی که یکی از صحاح ششگانه نزد اهل سنت میباشد نیزنقل نموده است: زید بن ارقم نقل میکند که رسول الله به علی و فاطمه و حسن و حسین فرمود: انا حرب لمن حاربتم وسلم لمن سالمتم.
این حدیث دارای منابع بسیار زیاد دیگری نیزدر کتب اهل سنت است و علمای علم رجال و حدیث آنها نیز این حدیث را صحیح میدانند. ملاحظه میشود که احادیث فوق حتی ازلحاظ الفاظ نیز بسیارشبیه بلکه همانند الفاظ بکار رفته در زیارت عاشورا میباشند.

2- لعن بنی امیه بطور عمومی:
این مضمون نیز در چندین فراز از زیارت عاشورا همچون " لعن الله بنی امیه قاطبه"  تکرار شده است.
2.1-   خداوند متعال در قرآن کریم  از شجره ملعونه یاد کرده است. بسیاری ازعلمای اهل سنت همچون سیوطی در کتاب تفسیری خود "الدر المنثور" این شجره ملعونه را بنی امیه معرفی کرده اند. وی نقل میکند که: "رسول الله (ص) روزی با حالتی نگران از خواب بیدار شدند و وقتی از ایشان سوال کردند که چرا نگران هستید فرمودند که در خواب بنی امیه را دیدم که از منبرم بالا و بایین میروند و درهمین وقت خداوند آیه مذکور را نازل فرمود".
2.2- علاوه بر قرآن، احادیث نبوی موجود در کتب اهل سنت مشتمل بر مذمت و لعن بنی امیه بحدی است که از حوصله شمارش خارج میباشد لذا ازذکرآنها صرفنظر میشود. بنابراین آنچه ما در زیارت عاشورا راجع به لعن بنی امیه میخوانیم با آنچه در قرآن کریم نازل گردیده و یا از قول رسول اکرم (ص) نقل شده است کاملا همخوانی دارد.

3- لعن ابوسفیان، معاویه ویزید بطور اختصاصی:
در زیارت عاشورا چندین بارلعن ابوسفیان، معاویه ویزید تکرار شده است که از آن جمله "اللهم العن اباسفیان و معاویه بن ابی سفیان و یزید بن معاویه" را میتوان ذکرکرد. شاید درهنگام قرائت این  فراز زیارت که "اللعین بن اللعین علی لسانک و لسان نبیک" این سوال مطرح شود که چه وقت رسول الله (ص) معاویه را لعن کرده است. این حقیقت در بسیاری از کتب اهل سنت نظیر تاریخ طبری بدین مضمون آمده است: "رسول خدا (ص) ابوسفیان را سواربرچهارپایی دید در حالیکه معاویه و پسرش یزید نیز همراه او بودند و سپس هر سه آنها را لعن نمود".
همچنین احمد بن حنبل رهبر فرقه حنابله جهان در روایت مستندی درکتاب خود بنام مسند احمد  می آورد: "دو نفر آواز میخواندند که رسول الله (ص) به اصحاب فرمود ببینید این دو نفر چه کسانی هستند. به ایشان عرض کردند که فلانی وفلانی هستند. پیامبر (ص) فرمودند: خدایا آن دو نفر را در فتنه برگردان و در آتش جهنم بیفکن". هرچند احمد بن حنبل به اسم آن دونفر اشاره نمیکند ولی علامه امینی در کتاب الغدیر روایات بسیاری به نقل از کتب دیگر اهل سنت می آورد که نشان میدهد آن دو نفر معاویه و عمروالعاص بوده اند.
تمامی علمای شیعه و اکثریت اهل سنت ازجمله احمد بن حنبل رهبر حنابله، سیوطی، شوکانی، قاضی ابویعلی، آلوسی، ابن حجر مکی، محمد عبده، ابن جوزی، تفتازانی لعن یزید را جائز میدانند.

4- دعا برهمراهی با اهل البیت (ع) در دنیا وآخرت:
این معنا در چندین قسمت اززیارت عاشورا مانند "ان یجعلنی معکم فی الدنیا والاخره" و یا "اللهم اجعل محیای محیا محمد و آل محمد و مماتی ممات محمد وآل محمد" آمده است. معنای این جملات از زیارت عاشورا چیزی جز دعای برآن نیست که خداوند ما را از رهروان راه اهل بیت (ع) در این دنیا و محشور با آنها در آخرت قرار دهد. روایات بیشماری از رسول الله (ص) آمده است که ما را به تبعیت از اهل بیت (ع) امر مینماید. آنچه ما بعنوان حدیث ثقلین میشناسیم یک شاهد قوی در سنت رسول الله (ص) برای این فراز از زیارت میباشد. ثقل دومی که رسول الله (ص) مسلمین را در روز غدیر (و در جاهای دیگر بغیر از غدیر) امر به تبعیت از آنها کرد اهل بیت (ع) میباشند. مسلم بن حجاج صاحب کتاب صحیح مسلم که یکی از مهمترین منابع حدیث نزد اهل سنت واز جمله صحاح ششگانه آنان میباشد، حدیث ثقلین را در روز غدیر به دو سند مختلف از رسول الله (ص) نقل میکند. الترمذی نیز که نگارنده یکی دیگر از کتب صحاح ششگانه میباشد، حدیث ثقلین را به سه سند مختلف از رسول الله (ص) نقل میکند. شیخ الألبانی این حدیث را در کتاب "سلسله الاحادیث الصحیحه" خود آورده است.

مضامین فرعی زیارت عاشورا در کتب اهل تسنن
در اینجا به بررسی بعضی از مضامین فرعی در زیارت عاشورا میپردازیم. سعی شده است تا مشابه این مضامین فقط در کتب اهل سنت جستجو شود. اگر چه تک تک مضامین این زیارت شریفه را میتوان در قرآن کریم یا سنت صحیح رسول اکرم (ص) یافت ولی جهت اختصار فقط 5 مورد ازآن مورد بررسی قرار گرفته است:
"السلام علیک یا بن رسول الله":
چگونه امام حسین (ع) فرزند رسول اکرم (ص) خوانده میشود در حالیکه ایشان فرزند دختر رسول الله (ص) هستند و عرب معمولا امتداد نسل و نسب را فقط از طرف اولاد ذکور میداند. این همان سوالی است که هارون الرشید در مقابل امام موسی کاظم (ع) مطرح کرد و شیخ صدوق در کتاب عیون الرضا متن کامل این مناظره را آورده است. فخررازی مفسر بزرگ اهل سنت با استناد به آیه 84 سوره انعام که عیسی (ع) را فرزند ابراهیم (ع) میخوانند (در حالیکه عیسی فرزند دختری ابراهیم است) میگوید که پس حسن و حسین هم فرزندان رسول اکرم (ص) هستند. ابن ابی الحدید معتزلی با استدلال به آیه مباهله ثابت میکند که حسن و حسین فرزندان رسول اکرم (ص) هستند. در این زمینه احادیث نبوی زیادی نیز وجود دارد که پیامبر (ص) در آنها فرزندان علی (ع) را فرزندان خود میخواند مانند آنچه که الترمذی مولف یکی از صحاح ششگانه اهل سنت بدین معنی روایت کرده است: پیامبر فرمود که حسن و حسین پسران من و پسران دخترم هستند خداوندا من این دو را دوست دارم پس تو نیز آنها را دوست بدار و آن کس را که این دو را دوست میدارد نیز دوست بدار.

"السلام علیک یا بن امیرالمومنین وبن سید الوصین":
دراین خصوص آنچه را الحموینی شافعی در کتابش بنام فرائد السمطین آورده است نقل میکنیم: ابن عباس میگوید که پیامبر(ص) فرمود: "انا سید النبیین و علی سید الوصیین". همچنین ابو نعیم در کتاب حلیه الاولیاء روایتی را از انس بن مالک بدین معنی نقل میکند: "رسول اکرم (ص) روزی فرمود اولین کسی که از این در وارد شود امیرمومنان، سید مسلمانان، وآخرین اوصیا است دراین زمان علی (ع) از در وارد شد".
"السلام علیک یابن فاطمه الزهراء سیده نساء العالمین":
بخاری و مسلم صاحب صحیح ترین صحاح ششگانه نزد اهل سنت این حدیث را از رسول اکرم (ص) نقل میکنند که فاطمه سیده النساء هذه الامه است.

"وجلت وعظمت مصیبتک فی السموات":
این فراز بدین معنی است که سوگواری تو در آسمانها بزرگ و عظیم شد. شاید این سوال مطرح شود چگونه سوگواری امام حسین (ع) در آسمانها ظاهر شد. الطبرانی محدث بزرگ اهل سنت در کتاب المعجم الکبیر خود روایت مستندی بدین معنی نقل میکند: "زمانیکه حسین کشته شد آسمان برای چندین روز به رنگ خون در آمد". نورالدین الهیثمی عالم مشهور حدیث شناس اهل سنت در کتاب خود بنام مجمع الزوائد میگوید: "راویان این روایت مورد اعتماد و صحیح هستند". در روایت دیگری الطبرانی میگوید: "زمانیکه حسین کشته شد خورشید گرفت بطوریکه ستارگان در وسط روز ظاهر شدند و مردم گمان کردند که روز رستاخیز فرا رسیده است". نورالدین الهیثمی میگوید: "این روایت دارای سند خوب و قابل قبولی است". سیوطی میگوید: "زمانیکه حسین کشته شد آسمان خون بارید بطوریکه همه چیز پر از خون گشت". روایات صحیحه در مورد اینکه پس از قتل حسین (ع) آسمان خون بارید بسیار زیاد هستند. در واقع این فراز از زیارت عاشورا به همین حوادث طبیعی که پس از واقعه کربلا اتفاق افتاده است میتواند اشاره داشته باشد.

"مصیبه ما اعظمها و اعظم رزیتها فی الاسلام و فی جمیع اهل السموات و الارض":
معنی این جمله آن است که مصیبت شهادت حسین (ع) آنچنان بلای عظیم و بزرگی است که دراسلام و بر تمام اهل آسمانها و اهل زمین بزرگتراز آن نازل نشده است. گریه پیامبر (ص) بر حسین (ع) 50 سال پیش از شهادت ایشان نشان دهنده عظمت این مصیبت است. احمد بن حنبل یکی از ائمه مذاهب چهارگانه اهل سنت و ریس حنابله جهان در کتاب معروف خود بنام مسند احمد درروایتی مستند که الهیثمی آنرا صحیح و راویان آن را مورد اعتماد میداند نقل میکند که: "علی بن ابیطالب (ع) درهنگام عزیمت به جنگ صفین وقتیکه بسرزمین نینوا رسیدند فرمودند صبر کن یا ابا عبدالله! سوال شد چه شده است یا علی؟ علی (ع) فرمود که روزی بر رسول اکرم (ص) وارد شدم و دیدم که اشک از چشمان ایشان جاری است. پرسیدم یا رسول الله آیا کسی شما را ناراحت کرده است؟ رسول اکرم (ص) فرمود که همین الان جبرییل از نزد من رفت و به من گفت که حسین در کنار رود فرات کشته میشود. سپس جبرییل به من گفت ای رسول الله آیا میخواهی خاک آن منطقه را بو کنی گفتم آری سپس این خاک را به من داد".

***
حسین جان چگونه پس از کشته شدن تو بر تو نگرییم در حالیکه پیامبر(ص) قبل از آن بر تو گریست. نمی دانم در دل علی در آن لحظه که این جملات را مقابل حسین میگفت چه میگذشت و نمیدانم حسین چه پاسخی به علی داد.
***

منبع: مرکز فرهنگی نور
کانون فرهنگی ولایت ـ گروه پاسخ به شبهات
 

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: